دوخاندان خوانساریِ تاثیرگزار در نشر جدید کتاب در ایران(2)
از خاندانهای معروف خوانساری که در نشر و کتابفروشی، نقش مهمی را در ایران ایفا کردند و همچنان اینکار بدست نوادگانشان ادامه دارد به موارد زیر می توان اشاره کرد: ...
انتشارات علمیها
از حاج علی اکبر کتابفروش خوانساری، نیای خاندان علمی ها، پیش از این یاد شد .فرزند او حاج محمداسماعیل علمی که تا 1320 ش. حیات داشت، مدت20 سال از عمر 65 ساله اش را در دورة پهلوی اول به کتابفروشی، چاپ و نشر مشغول بود. نام علمی را او در دورة رواج شناسنامه برای خود برگزید و 5 پسرش و 15 نوة پسری و چند نوة دختریش پس از او در زمینه های نشر، کتابفروشی، چاپ و پخش فعالیت کردهاند، و شماری از آنان هنوز هم از ناشران فعال کشور به شمار میآیند. سهم این خاندان، به رغم تفاوتهایی در روش و منش برخی از اعضای آن، در نشر ایران بسیار درخور توجه است. حاج محمد اسماعیل، نسل دوم از پنج نسل خاندان علمی، گذشته از کتابفروشی، در دورة پهلوی اول از هند کتاب فارسی می آورد و می فروخت . او در سفری به مشهد از روسها یک دستگاه چاپ سنگی خرید، به تهران انتقال داد در کوچة حاج نایب در ناصرخسرو چاپخانة کوچکی به راه انداخت و چند کتاب هم برای خودش منتشر کرد. از آثاری که او انتشار داده است اطلاع دقیقی در دست نیست، اما فعالیت چند جانبهاش موجب شد که پسرانش با جنبههای مختلف نشر و فعالیتهای وابسته به آن کم و بیش آشنا شوند.
پسر بزرگش محمدعلی علمی( 1276 - 1356 ش) 8 پسر ناشر از خود باقی گذاشت. محمدعلی علمی ادارة کتابفروشی پدرش را به دست گرفت و در دورة پهلوی اول به کار نشر هم مشغول شد، اما فعالیت انتشاراتی او و برادرش علی اکبر علمی از دهة 1320 ش به بعد قابل بررسی است. «انتشارات علمی»،« نشر علم» و« انتشارات سخن» که از ناشران فعال امروز هستند، به دست چند تن از فرزندان او اداره میشوند.
انتشارات اقبال
حاج محمد باقر کتابفروش، از خوانساریهایی که در تیمچة حاجب الدوله، کتابفروشی داشتند و پیشتر به او اشاره شد، نیای خاندان اقبال است. پسرش حاج محمد رحیم و نوه اش محمدحسین اقبال کتابچی بود که در دورة قاجار کتابفروشی میکرد و بعداً شرکت نسبی حاج محمدحسین اقبال و شرکا را تاسیس کرد و کتابهای درسی و تقویم و سالنامه انتشار داد .جواد اقبال، فرزند محمدحسین، فعالترین عضو خاندان اقبال، از 1316 ش. در کتابخانة پدرش در راستة ناصرخسرو، در محلی که اکنون کاخ وزارت دارایی است، به شاگرد کتابفروشی مشغول شد و چند سال بعد مسئولیت ادارة کتابفروشی و چاپخانة پدرش را به عهده گرفت .کتابفروشی و انتشارات اقبال پس از تخریب آن بخش از ناصرخسرو که راستة کتابفروشیها بود، به خیابان شاه آباد انتقال یافت، و فعالیت جدّی انتشاراتی جواد اقبال از دهة 1330 ش آغاز شد. جواد اقبال چند سالی رئیس اتحادیة ناشران بود و پس از رسیدن به سن کهولت، پسرانش سعید و مجید و فرشید اقبال کار نشر را ادامه دادند، اما این انتشارات هم مانند عمدة همتایان خود به تدریج از تحرک افتاده است.
.
منابع:
آذرنگ، عبدالحسین، مقاله تاریخ نشر کتاب در ایران(8)، مجله بخارا، شماره 77و78، سال سیزدهم،دی و مهر1389ش.
----------------، مقاله تاریخ نشر کتاب در ایران(11)، مجله بخارا، شماره 83، سال چهاردهم، مهر و آبان 1390ش.
