موقوفه (آسیاب آبی)میرزا قهرمان امین لشکر ناصرالدین شاه قاجار بر مسجد آقا نظر

منبع: مقاله «موقوفه میرزا قهرمان امین لشکر ناصرالدین شاه قاجار»،حمیدرضا میرمحمدی، مجله وقف میراث جاویدان، شماره94،تابستان 95.

مسجد آقا نظر

مسجد آقا نظر در جنوب شهر خوانسار در محله‌ای موسوم به محله لبرود واقع است. مسجد فوق مجاور رودخانه خوانسار، در مکانی خوش منظره، زیبا و با طراوت توسط مرحوم آقا نظر بنیان‌گذاری و یا تجدید بنا گردیده است ⁽¹⁾ متأسفانه اطلاعاتی در خصوص بنیان‌گذار مسجد به‌صورت مکتوب حاصل نشد. آنچه مسلم است آن‌که ایشان عالمی فاضل بوده و در وادی السلام نجف مدفون است ⁽²⁾مسجد فوق از زمان حیات آقا نظر تا کنون، سه مرتبه تجدید بنا گردیده است.

                                                                 

                                                                     مسجد آقا نظر                              

میرزا قهرمان (واقف)

میرزا قهرمان قمشه‌ای اصفهانی در سال 1244 ه.ق متولد و نسبت خود را به میر فتاح از سرداران شاه عباس می‌رساند. وی در زمان حکومت ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه قاجار سمت‌های مختلفی را عهده‌دار بود و در سفر اول ناصرالدین شاه به اروپا در سال 1290 ه.ق به همراه شاه به اروپا رفت و در همین سال به ریاست اداره تدارکات ارتش منصوب گردید و در سال 1292 ه.ق وزیر گمرکات و در سال 1296 ه.ق برای بار دوم به پیشکاری و وزارت مظفرالدین میرزا ولیعهد منصوب گردید. در سال 1299 وزیر فواید عامه و در سال 1301 ه.ق تصدی خالصه‌جات دولتی را نیز به عهده گرفت و به سمت وزیر لشکر (رییس دارایی ارتش) برگزیده شد. میرزا قهرمان در سال 1307 ه.ق در مسافرتی که به خوانسار و گلپایگان داشته آسیای آبی مجاور مسجد آقا نظر را از ورثه مرحوم حاج ابراهیم خوانساری خریداری نموده و وقف مسجد نموده است. وی در سال 1310 در تهران درگذشته است ⁽³⁾ شرح مسافرت ایشان به خوانسار و گلپایگان در سفرنامه ایشان تحت عنوان «روزنامه خاطرات امین لشکر» منتشر گردیده است ⁽⁴⁾ لازم به ذکر است که شهرهای خمین (کمره)، گلپایگان (جرفادقان) و خوانسار در زمان قاجار حکومت واحدی را تشکیل می‌دادند و آنان را «ولایات الثلاث» می‌نامیدند. میرزا قهرمان در خاطرات خود تحت عنوان «امین لشکر» یادداشت نموده: چون روزنامه دوره اقامت تبریز به خط میرزا سمیع گلپایگانی خوشنویس بود در ذی القعده 1307 به گلپایگان و خوانسار آمدم از روی مسوده‌های سابق دادم نوشته‌اند ⁽⁵⁾ تذکر یک نکته چون در مردادماه سال 1366 ه.ش سیل عظیم و ویرانگری در خوانسار جاری شد و بخش‌های وسیعی از شهر را تخریب نمود. لذا تغییراتی در نقشه تفصیلی شهر به‌ویژه در اطراف مسیر رودخانه توسط شهرداری اعمال گردید. در همین راستا آسیاب موقوفه مسجد تخریب و با توافق به‌عمل آمده با اداره اوقاف و امور خیریه معاوضه‌ای در خصوص مکان آسیاب فوق صورت گرفته و تنها آب آسیاب جهت مصرف وارد حوض مسجد گشته و پس از مصرف وارد رودخانه می‌شود ⁽⁶⁾

                                                   

متن وقفنامه

هوالواقف بسم الله الرحمن الرحیم الحمدلله الواقف علی قلوب العارفین و العارف بقلوب الواقفین و الصلوه و السلام علی محمد و الطاهرین المعصومین من الان علی یوم الدین. اما بعد غرض از ترقیم و تحریر این ارقام شرعی ارتسام میمنت اختنام آنستکه بتوفیق یزدانی و تأیید ربانی قربة الی الله و طلباً لمرضاته لیوم ینفع مال و لابنون ⁽⁷⁾

وقف صحیح شرعی و حبس صریح ملی مخلد اسلامی نمودند سرکار جلالتمآب مدار امیراعدل اکرم افخم دارای نظم وزیر اعظم مفتاح کنوز معارف ربانی، کشاف امور عواطف سبحانی نقاده مجرّدات و مادیات خلاصة بساط و مرکبات زمان المنا هیچ والمالک و سنجی الخلایق من ورطات الممالک اعنی جناب جلالتمآب اجل اکرم وزیر فواید عامه ایران آقای رئیس لشکر و عین کشور میرزا قهرمان دام اقباله العالی در سال یکهزار و سیصد و هفت هجری پارس ئیل زمان ⁽⁸⁾ توقف در خوانسار که در کمال اقتدار حکمران و فرمان گذار کمره و گلپایگان و خوانسار نمودند تمامی دودانگ و نیم مشاع از جمله ششدانگ یکحجر طاحونه واقعه در محله سرچشمه خوانسار که جدید الابتیاعی بندگان جناب معزی الیه اصلح اله امر دارید از ورثه مرحمت پناه حاجی ابراهیم خوانساری است از قراری که در قباله مرقوم است محدود به حدود ذیل با توابع و لواحق شرعیه و عرفیه آن بشارع عام ، بدکان فخاری ⁽⁹⁾ ، از دو طرف بخانهای ورثه مرحوم آقا نظر بر مسجد واقعه در جنب آسیای مزبور مادام الفلک المستدیراً والقمر مسطیراً که همه ساله مداخل و منافع و مال الاجاره آن هر قدر میشود بعد از وضع مخارج لازمه بمصارف واجبة مسجد مزبور الاولی فالاولی از قبیل تعمیر و بوریا ⁽¹⁰⁾ و حصیر و خرابی و روشنایی و روضه خوانی حضرت خامس آل عبا علیه الصلوة و السلام و خادم مسجد بتوسط متولی آتیه الذکر برسد که ثواب و برکات آن مادامی که آسیای چرخ در دوران است واصل و عاید بروح پر فتوح والدین مرحومین مغفورین جناب جلالتمآب واقف دام عمره الشریف و مرحومه نواب علیه شاه رابعه خانم طاب ثراه زوجة مرحومه واقف معظم الیه دام اجلاله گردد و تولیت آنرا مفوض و موکول فرمودند بجناب مستطاب عمده الفقها والمجتهدین زبده العلماء و المعتمدین فخر المحققین سرکار شریعتمدار افتخار الناسکین و العمار آقای حاج شیخ میرزا محمد خوانساری ⁽¹¹⁾ امام جماعت حالیه مسجد مزبوره خلف مرحمت پناه الواصل علی جوار رحمه الله حاج عبدالله و بعد با ارشد و ازهر اولاد آنجناب نسلاً بعد نسل بشرط قابلیت و اینکه امام جماعت مسجد مزبور بوده باشند یا لیاقت امامت داشته باشند و الا با امام جماعت مسجد مزبور است هر که باشد در صورت فقدان و عدم امکان نماز جماعت در مسجد مزبور با عدول و ثقات مؤمنین جواری مسجد است وقفاً صحیحاً شرعیاً و حسباً مخلداً و قد وقعت صیغه الوقف زبر فی الکتاب و تحقق القبض و لاقباض فمن له القبض والا قباض و کان ذلک وقوعاً فی یوم القدیر من شهور سنه 1307 سبع و ثلاثها بعد الالف من الهجره المبارله اللهم اغفر الواقفه و کاتبه محمد و آله صلوات الله علیهم اجمعین فالمتخلفون عن ذلک و هم الملعونون و اولئک علیهم لاعنون فمن بدله بعد ما سمعه ⁽¹²⁾ الوقفیه فقد بار بسخط من الله مهر السواد مطابق الاصله الاتباد سجلد و حرره الاحقر سلطان العلماء امضاء مراتت مرقوم از قراری است که در متن وهامش نوشته شده است و حرره الاقل الحاج [مهر:] لا اله الا اله الملک حق المبین- مهدی وقع جمیع المطالب من السواد الی الختم متناً و حاشیه لدی الحقیر فی یوم القدیر 1307 محمد تقی بن محمد جعفر ⁽¹³⁾  هوالواقف لقد بوکیل جناب الواقف المعظم اله دوام اله طلال اقبال آقای اوقفت صیغه الوقف کما رقم فی الکتاب و حرره الداعی له دام عمره الشریف اقل الطلاب فی القدیر من سنه 1307 [مهر:] عبده الراجی محمد رضا بن محمد. وقع ذلک بما رقم فیه لدی الحقیر و حرره مهر الراجی محمد حسین بن محمد باقر ⁽¹⁴⁾  اعتراف نمودند جناب جلالتمآب معزی الیه بوقوع مراتب مسطوره در ورقه یکه مرقوم شده است حرره العبد [مهر:] محمدمهدی بن محمدجعفر الموسوی ⁽¹⁵⁾

لقد وقع ذلک لدی کما رقم و حرره العبد فی شهر ربیع الاولی محمد مهدی بن جمال الدین الموسوی⁽¹⁶⁾

وقع ذالک بما رقم فیه لدی حرره الاقل مهر الراجی ابن محمدرضا علی‌محمد سواد مطابق با اصل است امضاء عراقی محل مهر اداره معارف و اوقاف ولایات ثلاث

 

پانویس:

1.  مسجد فوق بعد از بنیاد یک بار توسط آقا میرزا ابوالقاسم طبیب(متوفای 1321ه.ق) که از جمله پزشکان متدین وحاذق خوانسار بود تجدید نباشد وبعد از پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1362ه.ش توسط خیر محترم آقای حاج مجتبی مکی وجمعی از مؤمنین تجدید بنا گردید.

2.  ضیاءالابصار فی ترجمه علما خوانسار، ج2، ص134.

3.  شرح حال رجال ایران(قرن12-13-14ه.ش)، صص539-540.

4.[خاطرات فوق در دو مجلد تحت عنوان روزنامه خاطرات امین لشگر( قایع سال های 1306-1307ه.ق) به کوشش ایرج افشار توسط انتشارات اساطیر سال1378منشر گردیده است.

5.  همان، ص15.

6. سطور از آقای اصغر عادل، کارشناس اداره اوقاف وامور خیریه شهرستان خوانسار به خاطر در اختیار نهادن رونوشت وقفنامه وتوضیحات لازم در این خصوص سپاسگزار است . امید است زحمات ایشان در احیای موقوفات مورد توجه باری تعالی قرار گیرد .

7. سوره شعرا، آیه 88:روزی که هیچ مال وفرزندی سود نمی دهد.

8.  پارس ئیل به معنای سال یوزپلنگ است.

 9. فخاری-سفال گری، ساخت کوزه، سفالین-کوزه گری.

10. بوریا-حصیر، فرشی که از نی ساخته شود. حصیر بافی.

11.   عالم فاضل ومتقی حاج شیخ میرزا احمد فرزند ملا عبدالله سر سلسله خاندان مشایخی خوانسار است که امام جماعت مسجد آقا نظر بوده است. وی پدر عالم فاضل حاج شیخ محمد باقر مشایخی اولین نماینده مردم خوانسار وگلپایگان در مجلس شورای ملی بوده است.وی در سال 1317 ه.ق وفات یافته و در قبرستان شرقی خوانسار مدفون گردید. ماده تاریخ ایشان را چنین سروده اند: محمد چون به فردوس برین شد بهر تاریخش/خرد گفت : (به جنت با محمد صلی الله علیه وآله همنشین باشد).

12.   بخشی از آیه 181سوره بقره : پس هر کس آن (وصیت) را بعد از شنیدنش تغییر دهد (گناهش تنها بر کسانی است که آن را تغییر می دهند آری خدا شنوای داناست.

13.   سید محمد تقی بن محمد جعفر بن سید محمد تقی بن سید علی بن سید ابوالقاسم جعفر بن سید حسین بن میر ابوالقاسم کبیر از علماومجتهدین شهر خوانسار بوده است. پدر ایشان که خود از علمای بزرگ است در سال 1288که قحطی وگرانی در خوانسار مدفون است وصاحب مقبره است.برادر ایشان سید محمد مهدی ملقب به شهیدی خود از علمای خوانسار بوده در سال 1336ه.ق در اختشاشات محلی به دار آویخته شدو ملقب به شهیدی گردید ودر مقبره سید محمد تقی امانت نهاده شدو پس از 9 سال پیکرش به نجف حمل ودر وادی السلام دفن گردید..

14 . محمد حسین بن محمد باقر چهار سوقی از علمای خوانسار واصفهان است:وی فرزند محمد باقر روضاتی (صاحب روضات) است که در اصفهان می زیسته ودر سال 1352وفات یافته ودر تخت فولاد در تکیه پدرش (محمد باقر روضاتی) دفن شده است رک:مکارم الآثار، ج4، ص209ودانشمندان خوانسار در کتب تراجم، ص440.

15.  محمد مهدی بن محمد جعفر از علمای متنفذ اواخر قاجار در خوانسار است که ذکر آن گذشت وی در سال 1336در خوانسار به شهادت رسید ودر وادی السلام دفن است. شرح کامل ایشان را مقدمه کتاب (منهاج المعارف ) مطالعه فرمایید .

16.   سید مهدی موسوی بن سید جمال الدین بن سید مهدی صاحب رساله ابن بصیر از علمای خوانسار وامام جمعه شهر بوده است.وی در خوانسار وفات یافته ودر امامزاده سید صالح علیه السلام در مجله بیدهند خوانسار مدفون است.متاسفانه در تجدید بنای ساختمان امامزاده، لوح مزار ایشان از بین رفته ولذا تاریخ وفات ایشان بدست نیامد.آنچه مسلم است تا سال 1307 ه.ق حیات داشته است.

منابع:

1ـ ضیاءالابصار فی ترجمه علماء خوانسار، سید مهدی ابن الرضا، انتشارات انصاریان، 1382.

2ـ روزنامه خاطرات امین لشکر (وقایع سال‌های 1306ـ 1307 ه.ق)، میرزا قهرمان امین لشگر، به کوشش: ایرج افشار انتشارات اساطیر، 1378.

3ـ شرح حال رجال ایران (قرن 12ـ 13ـ 14)، مهدی بامداد، تلخیص: ذبیح‌الله علیزاده، اشکوری انتشارات فردوسی، 1384.

4ـ دانشمندان خوانسار در کتب تراجم، سید محمدعلی حسینی و دیگران، دفتر کنگره محقق خوانساری، قم، 1378.

5ـ مکارم الاثار، جلد 4، محمدعلی معلم حبیب آبادی، به کوشش: سید محمدعلی روضاتی، انتشارات نشاط، 1364