احداث اولین ساختمان شهرداری خوانسار به روایت تصویر

 

                                                           

                                                                            
                                                                                            

  تدوین: محسن محرابی، کارشناس ارشد تاریخ ایران دورۀ اسلامی

عکس: آرشیو خصوصی آقای رضا فرجی

در مورخۀ 19 مهر ماه 1319، کلنگ احداث ساختمان اولین شهرداری نوین خوانسار زده شد.[1] البته در رابطه با تاریخ دقیق احداث این اداره تردیدهایی وجود دارد، چراکه در تنها عکسی که از احداث ساختمان این نهاد بدست آمده است، تناقضاتی در ثبت تاریخ این رویداد مهم در پشت و روی عکس دیده میشود. بر روی عکس تاریخ 1317 و در پشت آن نیز سال 1319 درج شده است. البته با توجه به اینکه متن پشت عکس، با جوهر خودنویس و احتمالاً توسط خود عکاس نوشته شده، بنابراین به نظر میرسد تاریخ مهر ماه 1319 شمسی صحیحتر و به واقعیّت نزدیکتر است و همان زمان شروع ساخت و بنای عمارت شهرداری خوانسار بوده باشد و به احتمال زیاد، نوشته ها و تاریخ مندرج بر روی عکس بعدها بصورت تخمینی و با تایپ ماشینی بر روی دو کاغذ جداگانه توسط اشخاص حقیقی یا حقوقی درج و بر حاشیۀ آن ضمیمه شده اند. همچنین توضیح یا متن کوتاه عکاس در مورد تاریخ مذکور، مربوط به زمان زیرسازی بنای ساختمان شهرداری میباشد نه افتتاح یا تأسیس آن.

گفته شده محل احداث این ساختمان، پشت بانک ملی شعبۀ مرکزی، و جاییکه اکنون محوطۀ اصلی سازمان بیمۀ تأمین اجتماعی خوانسار در آن قرار دارد، بوده است. با نگاهی دقیق به عکس و تطبیق آن با بازار قدیم، صحّت آن مطلب تأیید میشود. ادارۀ مذکور (شهرداری) مدتی بعد از انقلاب، به بالاتر از بانک ملی انتقال می یابد.[2]

ناگفته نماند تا قبل از بنیان شهرداری خوانسار، اولیای امور طبق نظر رؤسا و متنفذینِ وقت گلپایگان، از انتخاب انجمن شهر و تأسیس شهرداری در خوانسار جلوگیری مینمودند. با تأسیس شهرداری در اواخر حکومت رضاشاه نیز، این نهاد کاملاً وابسته به ادارۀ مرکزی گلپایگان بوده و از استقلال اداری چندان و نیز بودجۀ کافی و مناسبی جهت عمران و خدمات شهری برخوردار نبوده است و گاه عواید شهرداری هم بوسیلۀ فرمانداران وقت گلپایگان تفریط میگردید. این وضع ادامه داشت تا اینکه حدود سال 1340، با اقداماتی که صورت گرفته، از جمله انتخابات شهرداری در خوانسار و نیز انتخاب انجمن شهر، عایدات شهرداری که حدود یک میلیون و 200 هزار ریال بوده، به دو میلیون و پانصد هزار ریال افزایش یافته و برای نخستین بار، تراز عملیّات محاسباتی و اقداماتی شهرداری نیز منتشر شده است.[3] به نظر میرسد شهرداری از آن زمان به بعد، تا حدودی از استقلال نسبی در امور اداری خود برخوردار شده بود، اما تا زمانیکه خوانسار از لحاظ اداری و تقسیمات کشوری، بخشی از حوزۀ گلپایگان محسوب میشد،[4] همچنان تحت نظارت مستقیم فرمانداری یا شهرداری آن شهر اداره میشد.

 

 

 

موضوع عکس: احداث اولین ساختمان مدرن شهرداری خوانسار*

عکاس: نامعلوم

ابعاد واقعی عکس: با حاشیۀ سفید یا کنارۀ عکس تقریباً 13×18 سانتیمتر؛ بدون حاشیه یا کناره حدود 9×14 سانتیمتر

محل نگهداری عکس: آرشیو شخصی آقای رضا فرجی

سایر مشخصات:

این عکس دارای توضیحاتی در دو کاغذ جداگانه و چسبیده به حواشی سفید (یکی در قسمت بالا و  دیگری در پایین آن) است که بوسیلۀ ماشین تحریر تایپ شده و بدین شرح است:

متن بالا:

«نمای زیرسازی ساختمان شهرداری خوانسار که در عصر شاهنشاهی اعلیحضرت رضاشاه کبیر بنیان گذار ایران نوین انجام گردیده»

متن پایین نیز بدین شرح است:

«نمای زیرسازی ساختمان شهرداری بمساحت 170 متر که در سال 1317 توسط شهرداری ساخته شده است. مبلغ اعتبار این طرح 60000 ریال بوده است.»

هر دو متن فوق طی دهه های بعد ضمیمۀ عکس شدند.

نوشتۀ پشت عکس هم بصورت خطی و با خودنویس آبی رنگ نوشته شده بدین مضمون:

«در تاریخ 19/7/19 عکس برداشته شد»

 

* از جناب آقای رضا فرجی که اسکن این عکس با ارزش را در اختیار پژوهشگر قرار داده و در تدوین این متن، توضیحات مفصل را ارائه و اینجانب را مساعدت و مدد نمودند، نهایت سپاس و قدردانی خویش را ابراز میدارم.

 

پینوشت:

1- تا قبل از تأسیس شهرداری بصورت مدرن و تقریباً امروزی در خوانسار، «بلدیه» مسئول انجام وظایف مربوط به شهر و خدمات آن بود. بلدیه نام قدیم شهرداری و به معنای «شهر» بوده است. تأسیس بلدیه در ایران بیش از یک قرن قدمت دارد و اولین بار در در تهران و در کشاکش حوادث مشروطه تأسیس شد. با پیروزی مشروطیت در سال 1285 شمسی، به دلیل مشکلات متعددی که در ادارۀ امور شهرها در زمینه هایی همچون بهداشت شهری، آبرسانی و... وجود داشت، نمایندگان مجلس اول درصدد تدوین قانونی برای ادارۀ امور شهرها برآمدند، که این عمل به تدوین اولین قانون شهرداریها با عنوان «قانون بلدیه» در تاریخ 19 خرداد 1286 شمسی انجامید. این قانون در 108 ماده به تصویب نمایندگان مجلس رسید و هدف از تأسیس بلدیه در این قانون، تأمین منافع شهرها و رفع نیازهای شهرنشینان اعلام شد. البته شرایط و فضای نامناسب سیاسی کشور بعد از پیروزی مشروطیّت و چالشها و تقابلهای دولت و مشروطه خواهان بر سر مسائل مختلف اقدامات اصلاحی، کمبود بودجه و درآمدهای مالی بلدیه، و نیز ضعف عملکرد اعضای انجمنهای بلدی، از جمله عواملی بودند که باعث شد (با وجود تلاشهای صورت گرفته) بلدیه به مفهوم قانونی شکل نگیرد؛ اما در سال 1289، یعنی نزدیک به سه سال از تصویب قانون اولین بلدیۀ قانونی در تهران، تأسیس بلدیه در مجلس شورای ملی شکل گرفت.

پس از کودتای 1299 شمسی و روی کارآمدن دولت سید ضیاءالدین طباطبایی و تسلط دولت بر تمامی امور، با تدوین نظامنامه ای در هیئت دولت، از اول فروردین سال 1300، ادارۀ بلدیه از حالت انجمن شهری خارج و بصورت «شهرداری» وابسته به دولت شد و بدین سان تحولات آن تحت تأثیر تصمیمات «قدرت سیاسی» قرار گرفت. با روی کارآمدن رضاشاه، روند تمرکزگرایی دولت با شدّت بیشتری دنبال شد و از همین رو دولت در 30 اردیبهشت 1309 قانون جدیدی برای تشکیلات بلدیه تصویب کرد. از دهۀ 1330 به بعد هم، با تغییراتی که در شرح وظایف و سیستم اداری شهرداری به وجود آمد، این نهاد به شکل و هیئت امروزیش نزدیکتر شد (معرفی ارکان حکومتی ایران قدیم ـ 4 (بلدیه)، موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، ماهنامه الکترونیکی تاریخ معاصر ایران «دوران»، شماره 8 ، آبان 1385.

http://dowran.ir/show.php?id=5031277

2- طبق گفتۀ آقای رضا فرجی، مالک خصوصی عکس و نیز شاهدان محلی، ساختمان اول شهرداری تا زمان انقلاب در آنجا بوده، اما مدتی بعد، به حدود دویست یا سیصد متر بالاتر از بانک ملی، نرسیده به تقاطع خیابان جوانمرد (زلالی کنونی) انتقال یافت.

3- فضل الله زهرائی، دورنمای خوانسار، با مقدمۀ حسین واعظ زاده، تهران: نشر مؤلف، 1341، ص82، با اندکی تغییر.

4- شهرستان خوانسار تا قبل از دیماه 1358، یکی از بخشهای شهرستان گلپایگان محسوب میشده، اما در تاریخ 27 بهمن 1358، طی تصویبنامۀ شمارۀ 2451، به شهرستانی مستقل تبدیل گردید (حمیدرضا میرمحمدی، جغرافیای خوانسار، نشر مؤلف، 1372، ج1، ص13).