تأملی در باب روز تولد استاد آواز ایران «ادیب خوانساری»

                                                                                      

اینکه انسانها به طور عام در چه روزی به دنیا می آیند و در چه زمانی رخت از این دنیا می بندند شاید خیلی مهم نباشد. به تعبیر دیگر این خطِ تیره بین سال تولد و وفات برخی انسانها به صورت خاص است که باعث می شود مردمان آگاه، سال تولد یا وفات او را بهانه کنند برای پاسداشت آنچه او در این خط ِتیره پر رنگ برای انسان و انسانیت انجام داده است؛ و این مرده پرستی نیست که به قول شاعر« مرده پرست نیم ! که اگر نه این چنین بود در گور حافظه ام مرده ها فراوانند »...

در این جستار سعی داریم تأملی داشته باشیم در روز و ماه تولد ادیب خوانساری به شمسی تا این را بهانه ایم کنیم برای پاسداشت مقام او در شهرستان و آن را هم بهانه­ایی کنیم برای ترغیب جوانان مستعد موسیقی که بدانند راه ماندگاری سخت است آنچنان که پیشینیان را بوده است.

استاد آواز ایران، مرحوم محمد اسماعیل ادیب خوانساری، بنابرآنچه دختر ایشان شیرین ادیب در کتاب ادیب خوانساری آوای جاویدان در موسیقی ایران آورده است در روز عید قربان سال 1320 قمری مطابق با سال 1280 شمسی که سالی کبیسه بوده به دنیا آمده است.

                                      

                                                             

 این طور به نظر می رسد که روز ولادت ایشان به شمسی معلوم نبوده است آنچنان که نه دختر ایشان

از آن نام نبرده است و نه در تصویر شناسنامه ایی که از ایشان آورده شده است روز ولادت ایشان خالی مشخص است.

در صدد برآمدیم  از روی شواهد و قرائن موجود و با استفاده از نرم افزار­ها و سایتهای تبدیل سال­ها ( سایت  «تبدیل تاریخ میلادی و شمسی و هجری به یکدیگر) روز شمسی آن را جهت ارائه و تکمیل تقویم فرهنگی شهرستان که توسط فرماندار محترم و شورای شهر جهت تکمیل آن فراخوان داده شده بود مورد بررسی قرار دهیم.

از آنجا که پدر استاد ادیب خوانسار یعنی محمود بن ابی القاسم خوانساری از روحانیون و از خوشنویسان برجسته و بِنام این دیار بوده است که اکثر اوقات عمر خود را به کتابت و مطالعه مبانی دینی و تعلیم علوم قرآن گزرانده بود لذا به نظر می رسد از گذاشتن اسم محمد اسماعیل برروی تنها پسر خود می توان فرضیه تولد ایشان در روز دهم ذی الحجه و عید قربان را قبول کرد. چنانکه خود ایشان در نسخه خطی که در حقیقت جهت ارائه بر منبر نگاشته است و پسر را بر ارائه آن ترغیب کرده است از او با نام محمد اسماعیل یاد می کند. پس نام کامل استاد آواز ایران محمد اسماعیل است.

                                     

                          

  
           

 محمد اسماعیل بنابر شهرت پدر نام خانوادگی ادیب خوانساری را داشته است. لذا تا سال 1305 شمسی یعنی زمانی که تعیین نام خانوادگی اجباری شد به نام اسماعیل ادیب خوانساری شهرت داشتند. در حقیقت ادیب، شهرت هنری خود را هم بواسطه هنر آواز  خود و هم به دلیل سابقه علمی پدر ش به ارث داشت.

ایشان در سال 1305 شمسی که گرفتن شناسنامه و تعیین نام خانوادگی اجباری شد نام خانوادگی خود را «نکیسا» برگزید. اما شهرت هنری او یعنی ادیب خوانساری همواره همراه او بود لذا در اواخر سال 1315شمسی نام خانواد گی خود را از «نکیسا» به همان نام هنری خود یعنی «ادیب خوانساری »تغییر داد.

                                    

ایشان در نواری که در سال 1343 شمسی توسط مصطفی فاتح ضبط شده است می آورد:

«اسمم اسماعیل نام پدرمرحوم میرزا محمود خوانساری نام خانوادگیم ادیب و شهرتم ادیب خوانساری است در سال 1280 شمسی در خوانسار به این جهان آمده ام و یگانه پسر خانواده ام.»

بنابراین با توجه به مواردی که گفته شد آنچه می­توان به آن تاحدودی تکیه کرد این است که ایشان در دهم ذی الحجه 1320ق به دنیا آمده، در آن سال کبیسه بوده و خود او بارها گفته که درسال 1280 شمسی متولد شده است.

با این اطلاعات موجود و با نرم افزار­ها و سایتهای تبدیل سال­ها ( سایت  «تبدیل تاریخ میلادی و شمسی و هجری به یکدیگر) می­توان روز ولادت ایشان را پیدا کرد

اگر در این نرم افزارها 10 ذی الحجه 1320قمری را تایپ کنیم تاریخ ولادت ایشان را 18 اسفند 1281 شمسی نشان می­دهد که با گفته خود ادیب بر 1280 شمسی مطابقت نمی­کند از طرفی چون دختر ایشان تاکید کرده اند که در آن سال کبیسه بوده است بنابر اینگونه نرم افزارها سال را نرمال و فاقد کبیسه بودن نشان می­دهد. پس آیا می توان گفت تاریخ 1320قمری صحیح نباشد!

                     

                                      

                                  

حال اگر تاریخ قمری را 10 ذی الحجه 1319 بزنیم تاریخ شمسی مطابق 29 اسفند 1280 شمسی می شود که اتفاقا در این سال، کبیسه نیز می باشد. اما همانطور که دیده می شود سال قمری 1319 قمری است.

 

                                                          
                             

      

نتیجه:

به نظر می رسد در ذکر یکی از دو تاریخ قمری یا شمسی اشتباهی رخ داده باشد چون اگر دهم ذی الحجه 1320 قمری ملاک باشد روز تولد18 اسفند سال 1281 شمسی می شود که سال کبیسه هم نیست.

و لی اگر دهم ذی الحجه سال 1319 قمری درست باشد هم تاریخ 1280 شمسی بنابر نقل مشهور صحیح در می­آید و هم سال طبق تاکید دختر ایشان کبیسه است.

پس به نظر می رسد احتمالا بتوان بر تاریخ ولادت ایشان در 29 اسفند 1280 شمسی مطابق با دهم ذی الحجه 1319 قمری تأملی کرده و آن را تلویحا پذیرفت. البته این تنها یک بررسی ساده از روی قرائن و شواهد است و اعتبارآن تا زمانی است که شواهد قوی­تری پیدا نشود . اگر دوستان و علاقه­مندان عزیز تحلیلی دیگر یا اطلاع بیشتری در این زمینه دارند جهت تکمیل تقویم فرهنگی ارائه دهند.