حکایت وقف نیم دانگ از شش دانگ آب و ملک روستایی در لرستان جهت مسجد و حسنیه دوراه خوانسار در یک و نیم قرن پیش
آشنایی با واقف
مرحوم حاج سید میر حسین موسوی فرزند آقامیر باقر از مؤمنین با فضیلت و سادات جلیل القدر موسوی خوانسار بود. او در محله تاریخی «دو راه» خوانسار، و در قرن سیزدهم هـ . ق به دنیا آمد. سید حسین از اعقاب امامزاده جلیل القدر سید صالح قصیر مدفون در خوانسار می باشد. از ایشان دو برادر بنام سید محمد و سید هاشم ذکر شده است. جناب سید محمد موسوی جدّ سادات غضنفری و پدر آیت‌الله سید هاشم موسوی است.
تصویرقدیمی از حسینیه دوراه
بنا به نقل اهالی روستای سَنج[i]، حاج سید حسین در اواسط قرن سیزدهم هـ . ق مدیرکاروان حج بوده و مردم را از منطقه خوانسار و بروجرد به حج می‌برد به همین خاطر... با مردم شهرهای اطراف نیز ارتباط داشت. تا این‌که در یک سال، به الیگودرز سفر میکند و در آنجا با خوانین سرلک مستقر در روستای سنج آشنا می‌شود. سنج از املاک گروهی از خوانین سرلک بود. میان خوانین روستای سنج و روستای«ده نَصیر» اختلاف بزرگی وجود داشت که به قتل و نزاع رسیده بود و هر ساله گروهی بدستور خوانین «ده نصیر» آمده و محصولات کشاورزی سنج را به آتش می‌کشیدند. در سالی که جناب سید حسین موسوی به سنج آمده بود، به پیشنهاد مردم روستا یا خود ایشان مقداری از زمین‌های روستا را خریداری می‌کنند پس از مدتی در موقع جمع آوری محصول، سواران خان از روستای «ده نصیر» برای آتش زدن محصولات ایشان به سنج می‌آیند، در شب حمله، وقتی که اهالی محصولات را جمع آوری کرده بودند با شخصی رشید، نورانی و سبز پوش مواجه می‌شوند که آنها را از این عمل باز می‌‌دارد و می‌گوید: این ملک متعلق به فرزند من است، شما نمی‌توانید به آنها آسیب برسانید. آنها شگفت زده شده و از شدّت ترس و با کمال شرمندگی صحنه را ترک می‌کنند. بعد از بازگشت، جریان را برای خان تعریف می‌کنند. پس از تحقیق متوجّه می‌شوند که یکی از سادات (سید حسین موسوی) مقداری از زمین‌ها را خریده است. از آن به بعد این درگیری خونین به احترام سید خاتمه می یابد.
سید در سالهای بعد تصمیم به وقف این املاک و اراضی میکند و تصمیم میگیرد آن را وقف مسجد و حسینیه تازه تأسیس دوراه، محله زادگاه خود کند.
مسجد پس از تجدید بنا توسط حاج سید حسین و وقف دو دکان و نیمدانگ از ملک روستای سنج برای آن، از معروفترین و مهمترین مساجد شهر خوانسار گشت. مرحوم آخوند ملا عبدالمبین و پس از ایشان مجتهد خوانسار آخوند ملا عبد الکریم که از علماء برجسته خوانسار و از تحصیل کردگان حوزه اصفهان بود تا پایان عمر در آن مسجد اقامه نماز و کرسی وعظ داشتند. بعد از وفات آخوند ملا عبد الکریم مردم از داماد حاج سید حسین، آیت‌الله حاج سید هاشم غضنفری(متوفی 1349ق) جهت اقامه نماز جماعت در خواست می‌کنند که پس از اصرار مردم، ایشان می‌پذیرند تا پایان عمر در آن مسجد امامت جماعت را بر عهده داشتند. پس از وفات حاج سید هاشم، آیت‌الله حاج سید میرزا محمد تقی غضنفری روحانی و عالم برجسته خوانسار و نوه دختری سید حسین در آن مسجد اقامه نماز جماعت و اداره امور شهر را در آن مسجد برعهده میگرفته و نماز جمعه شهر خوانسار را در این مسجد اقامه میکردند. حاج سید محمد تقی نماز عید فطر را بر بام مسجد و دکان‌های موقوفه سید بر پا می‌کرد و جمعیت با شکوهی در آن شرکت میکردند. پس از وفات آیت‌الله سید محمد تقی غضنفری به درخواست مردم فرزند ارشد ایشان آیت‌الله حاج سید مهدی غضنفری در آن مسجد اقامه نماز می‌فرمودند.
متن سند وقف نامه روستای سنج
امّا بعد الحمد الله والصلوة غرض اصلی و علت غایی از تسطیر و ترقیم این کلمات سعادت فرجام شرعیة الدلالات واضحة البیان آنستکه حاضر شرع مطاع واجب الاتباع گردید در حالیکه جمیع عقائد شرعیه و اعترافات عرفیه از ایشان بالطوع و الاختیار و هو عالی جناب سلالة السادات الاطیاب اشرف الحاج و المعتمرین حاجی سید حسین خوانساری ابن مرحمت مآب رضوان تراب آمیر باقر.
وقف موبد و حبس مخلد نمود نیم دانگ از تمام شش دانگ آب و ملک قریه سنج من محال بربرود بختیاری بانضام مزارعات آن، قلعه قاضی و باد خیر و نفس آباد با کافه ملحقات و منضمات که در حیطه تصرف می‌باشد، اولا‌‌‌ً منافع نیم دانگ سود از عوارضات وارده صرف تعمیر مسجد جدیدالبناء که معظم له بانی بود‌ه‌ام واقعه در محله دوراه، و صرف حسینیه جدید البناء محله مذبور باین طور [که] ده یوم از اول محرم تا آخر [یوم] عاشورا را روضه خوانی و عزاداری از طرف بانی و ذاکرین موافق مرسوم بعمل آید.
بعلاوه دو باب دکان وقف نمود‌ه‌ام که یکی از دکانها جنب دکان خیاطی که نزدیک مدرسه دوراه می‌باشد و دیگری دکان قصابی تخته الحدسون واقعان در بازارچه دوراه عیناً عن الحدود و تعمیر منافع دو باب دکانین مذکور را بمصرف و مخارج مسجد سابق الذکر در هر شب چهارشنبه و جمعه مصائب و روضه خوانی و روغن چراغ و حصیر و سایر لوازمات لازمه جهت مسجد فراهم شود از منافع موقوفات مذکوره و هر منبری ده شاهی نیم روپیه سیزده نخود وزن ناصرالدین شاهی تسلیم جناب آخوند ملا عبدالکریم بنمایند. و از منافع موقوفه دکان‌های مزبور حقوق یک نفر خادم که متحمل آب و جاروب و چراغ روشن نمودن و برف بام کردن مسجد مذکور معین نماید. و بعد از رعایت تمام مسطورات که ذکر شده مازاد آن را متولی که بعد از خودم متصدی امر است بردارد و نیم دانگ ملک سابق الذکر را از ید خود خارج و به تصرف وقف واگذار نموده و صیغه وقف علی نهج المرقوم جاری شد.
توضیح آنکه متولی بعد از خودم می تواند اگر خدای نخواسته اولادی از پسر یا دختر از این خانواده بیچاره شد رعایتی در حق او بنماید. و نهایت سعی را در تعمیر مسجد مذکور باید متولّی بنمایند علی سطر و تولیت موقوفات مذکور مادام الحیوة با خود واقف و بعد از حیات با ورع و اوثَق اولاد حقیر است نسلاً بعد از نسل و طبقاً بعد طبق. بعد از انقراض تولیت با مجتهد اعلم قصبه خوانسار بعهده باشد. و بقیه املاک مذکوره در تلف را حسب الوصیه که معین نمود‌ه‌ام ما بین وُراث خود به اسامی مذکوره سید جعفر و آقا سیدمحمد باقر و میرزا سید بابا و آسید علی و آقا سید محمود و میرزا سید زین العابدین و میر محمد صادق و مسماه شهربانو زوجه خود تقسیم نموده و هر یک سهم خود را بدون مزاحمت به هم دیگر ببرند.
وکان ذلک بتاریخ پانزدهم شهر رمضان المبارک سنه 1282[هـ. ق ]الواقف حسین الموسوی
[درحواشی
این سند تاریخی و ازشمند بقلم جمعی از علما و بزرگان خوانسار چنین آمده است:]
قد اعترف جناب الواقف بتمام ما سطر فی المتن ما هامش لدی
الاحقر الجانی[محل مهر] المحتاج الغنی عبدالکریم [در رو نویس آمده: آخوند عبد
الکریم مجتهد بزرگ خوانسار و امام جماعت مسجد دوراه]؛
لقد اعترف بتمام ما رقم لدی الاحقر [محل مهر] عبده محمد
حسین؛
بسم الله الرحمن الرحیم، قد وقع جناب الواقف بجمیع ما سطر بتمام المتن و الهامش لدی الاحقر [محل مهر] محمود ابن جمالالدین الموسوی [در رونویس قدیمی آمده است مرحوم آسید محمود مجتهد خوانسار بوده است]؛
لقد وقع جمیع ما رقم فیه لدی حرره20 شهر رمضان1282[محل مهر] سید مهدی
الموسوی.
سواد منطبق اصل است 26 ذی الحجه 1337 احمد زارع [... محل
مهر] اداراه اوقاف.
سواد مطابق با اصل[...] 23 شوال محمد تقی [...].
وضعیت تولیت
ظاهرا از سال 1282هـ . ق که زمین سنج توسط سید حسین وقف عزاداری سیدالشهدا علیهالسّلام و تأمین مخارج و تعمیرات مسجد و حسینیه دو راه خوانسار گردید، هر ساله با جمع آوری اموال موقوفه، گروهی از سادات سنج به خوانسار می‌‌رفتند و مراسم را به نیابت از پدر بجای می‌آوردند، امّا پس ازگذشت سالیانی، رفته رفته ارتباط کمتر شد به نحوی که حداقل در صد سال اخیر فرزندان و نوادگان واقف، که قریب به هزار نفر میباشند، دخالتی در امور مسجد و حسینیه و موقوفات آنها نداشته و حتی حضور فیزیکی آنان با خوانسار نیز به طور کامل قطع شده است به نحوی که نوادگان واقف هیچ نوع اطلاعی از وقف و چگونگی تعیین تولیت مسجد و موقوفات مذکور ندارند. در حالی که براساس وقف نامه تولیت آن بر عهده اورع و اوثق فرزندان واقف است و در صورت انقراض نسل، میبایست به عهده مجتهد اعلم خوانسار باشد. لکن اداره مسجد و حسینیه را آیت الله حاج سید محمد تقی غضنفری بعهده گرفت و چندین بار توسط آیت‌الله غضنفری و بعد از ایشان به در خواست اهالی خوانسار و اداره اوقاف و اداره فرهنگ قدیم خوانسار و گلپایگان بر اساس وقف نامه کار تعمیر و توسعه مسجد و حسینیه با هزینه موقوفات حاج میرحسن انجام گرفته است.
موقوفه سنج نیز زیر نظر اداره اوقاف قرار گرفت و مرحوم سید براتعلی فرزند سید علی تولیت آن را عهده دار شد و هر ساله موقوفات راجمع آوری و به خوانسار منتقل می‌نمود. سید براتعلی نیز تولیت بعد از خود را در تاریخ10/12/1329ش به برادرش مرحوم سیدکریم واگذار کرد و بعد از وفات سید براتعلی، سید کریم متولی موقوفه گردید متأسفانه پس از وفات سید کریم، امر تولیت بی سرپرست مانده و توجهی اندک به امر عظیم وقف می‌شود. اینک نیز با مهاجرت سادات موسوی از روستای سنج به شهرستان الیگودرز و شهرستانهای دیگر و سکونت عشایر در آن، مسئله خرید و فروش موقوفه و عمل به وقف با مشکلات عدیده ای مواجه شده است.
منبع:
موسوی،مهدی،روستای سنج در گذر تاریخ، میراث ماندگار، قم،1389ش.
[i]. روستای سنج در 5 کیلومتری شهرستان الیگودرز از بخش مرکزی و منطقه بربرود قرار گرفته این روستا از طرف شرق به روستاهای (ده نصیر)و(سَوَر) و(کَشکَک)واز طرف جنوب غربی به روستای (اردودَر سرلک)و از طرف جنوب به روستای (قلعه بَردی ) و از طرف شمال وشمال غربی به شهر الیگودرز متصل می باشد.این روستا از دهستان بربرود بخش حومه شهرستان الیگودرز استان لرستان است.
